Manastir Koporin nalazi se u dolini Koporinskog potoka u podnožju Koporinske kose, na obodu Velike Plane. Manastirski kompleks sa crkvom Svetog Stefana podignut je početkom petnaestog veka, tokom vladavine despota Stefana Lazarevića.
O vremenu gradnje, kao ni o tome ko je ktitor manastira Koporin, nema pouzdanih podataka. Koporin je izgrađen u vreme vladavine Stefana Lazarevića. Sa sigurnošću se može reći da je freskopis završen kada je Stefan Lazarević već nosio tutulu despota. Uz portret vladara sačuvan je natpis na kome se navodi titula koju je srpski vladar tada nosio. Dakle, manastirski živopis urađen je nakon 1402 . godine. Te godine odigrala se bitka kod Angore, u kojoj je osmanski sultan Bajazid poražen od Mongola, koje je predvodio Tamerlan. Kao turski vazal, tada još uvek knez, Stefan Lazarević je sa svojim odredima učestvovao u bici. Po povratku u Srbiju, knez se zadržao u Carigradu. Tamo ga je dočekao vizantijski car, koji mu je darovao tutulu despota. Prema narodnom predanju, manastir Koporin podigao je upravo despot Stefan. Međutim, osnova za ove tvrdnje nema. Iako se na zidu crkve nalazi prikaz despota, on u ruci ne drži model zadužbine, što je bilo uobičajena preksa tokom srednjeg veka. Pojedini istraživači posumnjali su u ovaj podatak i na osnovu skromnosti crkve. Ipak, ovu tvrdnju treba odbaciti, jer je manastir Naupara, koji je zasigurno zadužbina despota Stefana, takođe skromnih razmera.
O poreklu imena Koporin sačuvano je do danas nekoliko legendi. Sve legende ime manastira dovode u vezu sa glagolom kopati ili ukopavati, a takođe pominju i nekakvo učešće despota Stefana. Po predanju, manastir se nalazi na mestu na kome je bratoubica pokopao svoje nevine žrtve, ili da se do hrama silazilo strminom kao u ukop, ili da je hram delom bio ukopan u brdo Koporinske kose, ili da je narod ukopao svetinju u zemlju ne bi li je sačuvao od islamskog osvajača …Još jedna pretpostavka je da je manastir ime dobio po koporinskoj reci, čiji je naziv mnogo stariji od same građevine. Nova istraživanja upućuju na toponim Koporin, gde se prvi deo reči „ kopo “ odnosi na rudarsko kopanje, a drugi „ rin “ na rudare nemačkog porekla, sa obale reke Rajne.
Podaci koji su do nas stigli, upućuju na to da je crkva najpre bila posvećena Svetom Arhanđelu, mada se u izvorima ne pominje kom. Može se pretpostaviti da je reč o arhanđelu Mihailu ili arhanđelu Gavrilu, ili čak obojici, budući da se na južnom zidu nalazi njihov zajednički prikaz. Svetom arhiđakonu Stefanu manastir je posvećen u devetnaestom veku.
Istorija Koporina nije u značajnoj meri poznata. Najstariji zapis potiče iz 1453 . godine, dakle svega nekoliko godina pre pada Despotovine. U rukopisu đakona Damjana, koji je sačuvan u Sintagmi Matije Vlastara i Životu i življenju kraljeva i careva srpskih, pominje se naselje Koporinj, ali podataka o samom manastiru nema. Prvi podaci o manastiru potiču iz vremena turske okupacije. Međutim, u njima se ne navodi ništa o životu koporina pre okupacije, kao ni o tome da li je manastir i koliko puta stradao. Obzirom da se u osmanskim defterima ne pominju monasi, nije teško zaključiti da je Koporin bio napušten. Ovi podaci se retko mogu uzimati sa rezervom, obzirom da su osmanski popisivači radili izuzetan posao. Krajem šesnaestog veka pominje se da uKoporinu žive četiri monaha. Ovaj podatak se može dovesti u vezu sa obnovom srpske patrijaršije 1557 . godine. Krajem Bečkog rata koporin je bio opljačkan, a manastirsko imanje dodeljeno je nekom spahiji. U zapuštenom i ruinisanom stanju manastir je dočekao osamnaesti vek. Koporin je bio pust i nakon austrijsko – turskog rata 1716 – 1718 . godine. Pojedini istraživači tvrde da je koporin pomagao ustanak Koče Popovića 1788 – 1791 . godine, ali o tome nema nikakvih dokaza. Opusteli manastir služio je tokom Prvog srpskog ustanka za hajduke i odmetnike od Karađorđeve vlasti. Navodi se da je u to vreme od manastirskog kompleksa očuvan samo hram, dok su ostali objekti odavno nestali.
Knez Miloš Obrenović dao je 1832 . godine da se popišu svi manastiri i crkve u Srbiji. Nakon toga se pristupalo njihovoj obnovi. Što se tiče Koporina, knez Miloš nije dao odobrenje da se manastir obnavlja, jer je na njegovom prostoru držao apiju i u njoj gojio svinje, ili je izdavao seljacima u najam. Obnovu manastira pokušao je da sprovede Stefan Petrović Knićanin, ali još jednom bez rezultata. U to vreme Koporin nije bio aktivan manastir. Međutim, narod je i pored toga odlazio u hram i molio se u njemu. Lokalno stanovništvo je samoinicijativno izgradilo puteve do manastira, očistilo i uredilo dvorište, a takođe osposobilo crkvu da u nju može da se uđe, zapali sveća i pomoli bogu. Prva obnova Koporina započela je 1880 . godine, a vezuje se za ime sreskog kapetana iz Smederevske Palanke. Dalji razvoj zaustavili su Balkanski ratovi, a manastir je tokom Prvog svetskog rata ponovo zapusteo. Kratkotrajna obnova trajala je do Drugog svetskog rata i nemačke okupacije Srbije. Koporin je 1958 . godine pretvoren u ženski manastir. U narednim decenijama manastirski kompleks dobio je nove objekte. Već 1951 . godine Koporin je stavljen pod zaštitu države, a 1979 . godine je proglašen za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja. Dobro urađenim konzervatorskim radovima, Koporinu je vraćen srednjevekovni izgled.
Pre nekoliko godina su u manastiru Manasija pronađene mošti, za koje se ispostavilo da pripadaju despotu Stefanu Lazareviću. Na taj način je otvorena velika polemika, jer se do tada smatralo da se one nalaze u manastiru Koporin. U manastirskom hramu su 1977 . godine, prilikom konzervatorskih radova, ispod freske despota Stefana, pronađene mošti. Na taj način se počela otvarati teorija da se mošti srpskog valadara ne nalaze u njegovoj zadužbini Resavi, gde je trebao da bude sahranjen, već u Koporinu. Antropološki pregled moštiju izvršen je početkom osamdesetih godina prošlog veka. Tada je zaključeno da telo potiče iz srednjeg veka i da ono pripada despotu Stefanu Lazareviću. Međutim, 2006 . godine, Marin Brmbolić, koji je svojevremeno pronašao mošti u Koporinu, pronalazi mošti u Manasiji, za koje je tvrdio da pripadaju srpskom despotu. Nakon DNK analize, utvrđeno je da se radi o sinu kneza Lazara Hrebeljanovića. Do danas se u stručnoj javnosti sukobljavaju dve struje. Jedna od njih tvrdi da se telo Stefana Lazarevića nalazi u Resavi, druga da se nalazi u Koporinu. Ako se u obzir uzme činjenica da je despot sahranjen u Manasiji, o čemu nas obaveštava Konstantin Filozof, kao i da je pronađen na mestu koje biograf opisuje, na prednosti dobija prva struja. Takođe, crkva je pre nekoliko godina zabranila Koporinu da objavljuje da se mošti despota nalaze u tom manastiru.
Kao i po pitanju moštiju despota Stefana Lazarevića, naučna javnost nije mogla da se usaglasi ni o tome ko je živopisao manastir Koporin. Prema jednoj teoriji, hram su oslikali slikari sa juga. Prema drugoj teoriji, manastir su oslikali moravski zograf mitropolit Jovan i njegov brat jeromonah Makarije. Ono što je sigurno, živopis Koporina nije delo jednog, već najmanje trojice umetnika. Na ovo ukazuje nekoliko stilova koji su korišćeni prilikom unutrašnje dekoracije crkve. Procenjuje se da je živopis nastao u periodu od 1402 . do 1408 . godine. Godina 1402 . se uzima za početnu, jer je Stefan Lazarević prikazan kao despot. Danas je u manastiru očuvan samo deo freskopisa. Prvu zonu čini prostor iznad sokla, na kome se prikazuju stojeće figure svetaca. Druga zona nalazi se iznad prve, i na njoj se prikazuju scene iz Hristovog života. Treća zona nalazi se na vrhu zida i na njoj su oslikane predstave iz ciklusa Hristovog stradanja. U svodu i linetama južnog i severnog zida potkupolnog prostora nalazi se četvrta zona. Ova zona obuhvata i živopis u postolju, tamburu i kaloti kupole. Živopis obuhvata šest ciklusa: Veliki praznici, Hristova stradanja, proroke, sveštenoslužitelje, stojeće figure i poprsja. Ktitorska kompozicija oslikana je južno od ulaznih vrata i sačuvana je delimično. Na njoj su prikazane dve figure. Prva, koja je očuvana u gornjem delu, prikazuje despota Stefana. Druga figura, koja najverovatnije prikazuje pravog ktitora manastira, oštećena je.
Manastir Koporin u sebi krije mnoge tajne. Ona najveća svakako se vezuje za nedoumicu oko moštiju despota Stefana. Obzirom da se u crkvi nalazi ktitorska kompozicija koja takođe ostavlja bez odgovora, misterija ovog manastira postaje još veća. Kada se po strani ostave ove nedoumice, manastir Koporin predstavlja kulturno – istorijsko blago Srbije, koje treba čuvati za sve buduće generacije.