Manastiri Srbije
U bogatoj turističkoj ponudi Srbije, duhovni turizam ima veoma značajno mesto. Verski hramovi, naročito oni srednjevekovni, oslikavaju istoriju, tradiciju i kulturu srpskog naroda. Obzirom da Srbija ne poseduje značajan broj očuvanih srednjevekovnih spomenika, crkve i manastiri predstavljaju veoma dragoceno kulturno – istorijsko nasleđe.
Tokom srednjeg veka nastajale su crkve i manastiri, čiji su ktitori uglavnom bili vladari, kao i ugledni velikaši. Do danas su očuvane zadužbine župana, kraljeva, careva, knezova, despota… Vladari su podizali svoje zadužbine vođeni ličnim pobudama. Na taj način oni su iskazivali svoju pobožnost, raskoš, moć, ali i pretenzije. Crkve i manastiri građeni su na područjima koja su dolazila u okvir Srbije. Često se na taj način pokazivala stvarna moć novog vladara. U ktitorskim poveljama navođene su titule, one stvarne, ali i one kojima se teži. Verski hramovi imali su veliki značaj u svakodnevnom životu. Unutrašnjost crkava i manastira oslikavana je bogatim živopisom, koji je imao dvostruki značaj. Najpre, freskama se iskazivala pobožnost, hijerarhija, ali i realno stanje u zemlji. O ovom poslednjem najbolje svedoči freskopis iz manastira Manasija. Na njemu su oslikani Sveti ratnici sa isukanim mačevima, spremni za borbu. Ovo govori da je u trenutku gradnje Manasije Srbija bila u opasnosti od napada Turaka.
Sa freskopisa se može čitati istorija. Nažalost, oni su u mnogim hramovima u većoj meri izgubljeni. Sa druge strane, freske su imale vrlo praktičan značaj. Obzirom da je narod u većini bio nepismen, uz pomoć slika se mogao informisati o brojnim stvarima, najpre iz života Isusa Hrista. Manastiri i crkve bili su najznačajnija zaostavština nekog vladara. Među srpskim ktitorima najznačajniji je kralj Milutin, za koga se tvrdi da je podigao više od 40 crkava i manastira. Srpski vladar za koga se zna da je najmanje gradio zadužbine bio je despot Đurađ Branković.
U gradnji srednjevekovnih crkava i manastira ističe se nekoliko značajnih arhitektonskih stilova. Na tlu Srbije su najpre građene crkve koje su imale oblik rimske bazilike. Potom se, pod uticajem romanike, osnovao grčko vizantijski stil, a u vreme Nemanjića se formirao raški stil raški stil gradnje obuhvata period od sedme decenije dvanaestog veka do kraja trinaestog veka. Rani primer raške škole bili su Đurđevi Stupovi, koji se smatraju za prelazni period u kome se ovaj stil formirao. Raški stil je ime dobio po reci Raški, a predstavlja originalni domet srpskih arhitekata. Slomom srpskog carstva nestaje i raški stil, koji se vezivao za dinastiju Nemanjića. Njega zamenjuje moravski stil, koji se pojavljuje u sedmoj deceniji četrnaestog veka i traje do pada Srbije pod osmansku vlast. Prvi primer, a ujedno i uzor za razvoj ovog stila, bio je manastir Ravanica. Moravski stil ime je dobio po reci Moravi, oko koje je i formirana država kneza Lazara. Osim Ravanice, za najznačajnije spomenike ovog stila smatraju se manastiri Ljubostinja, Kalenić i Manasija. Period turske okupacije obeležila je pojava crkava brvnara. Ovi verski objekti bili su karakteristični po načinu gradnje i izgledu. Imali su veoma praktičnu osnovu, koja je u slučaju opasnosti mogla sa lakoćom da se prebaci na neko drugo mesto. Jedna od najpoznatijih crkava brvnara je crkva Pokajnica. Oslobođenje od turske vlasti u Srbiju je dovelo novi stil gradnje. Reč je o baroku, koji se naročito razvijao na području današnje Vojvodine. Jedna od najlepših baroknih crkava je Saborna crkva u Beogradu. Dolazak dinastije Karađorđević doneo je pomenu u arhitektonskom stilu gradnje verskih objekata. Počelo se težiti gradnji crkava i manastira po uzoru na one iz predturskog vremena. Uz određene izmene, ovaj stil gradnje traje do danas. Jedna od reprezentativnih crkava iz vremena dinastije Karađorđević je crkva Svetog Đorđa na Oplencu.
Razvoj duhovnog turizma u Srbiji poslednjih godina sve više poprima na značaju. Istovremeno se radi na detaljnoj obnovi crkava i manastira, kojom bi se vratio njihov originalni izgled. U većem broju slučaja insistiranje na originalnom izgledu dalo je rezultate. Greške se mahom čine na pokušaju vraćanja originalnog živopisa, što je zapravo nemoguće. Interesovanje za manastire i crkve je sve veće, o čemu svedoče brojne posete. Širom Srbije nalazi se veliki broj verskih hramova, građenih od nastanka srpske srednjevekovne države do danas.
Manastiri i crkve u Srbiji građeni su u skladu sa razvojem srpske države. Kako se srednjevekovna kraljevina, a potom carevina, pomerala ka jugu, u novoosvojenim krajevima svoje mesto našle su i zadužbine. Zbog toga se bronje crkve i manastiri iz perioda Nemanjića nalaze u južnim delovima zemlje. Osmanski prodor ka Balkanu, kao i pomeranje centra Srbije ka severu, uslovili su da nove zadužbine budu podizane u tim krajevima. Moravski stil zastupljen je upravo u dolini Morave. Padom srpske države pod tursku vlast, pomera se i centar srpske duhovnosti. Ovo razdoblje najbolje je oslikano u gradnji manastira na Fruškoj Gori. Nekada ih je na ovoj planini bilo 35, a danas ih ima 16. Proboj baroka u Srbiju predstavlja ponovno pomeranje ka jugu, dok je novi stil gradnje, oslikan u crkvama iz vremena Karađorđevića, svoje korene mahom pustio na prostoru Centralne Srbije.
Najznačajnije mesto u duhovnom turizmu svakako zauzimaju crkve i manastiri iz vremena srednjevekovne srpske države. Za njih ujedno vlada i najveće interesovanje. Verski objekti na području Srbije odigrali su značajnu ulogu u očuvanju i negovanju srpskog nacionalnog identiteta i kulture. Danas su ovo mesta hodočašća. Ujedno su i najpopularnije turističke destinacije na području Srbije.
