Crkva Bogorodica Ljeviška nalazi se u Prizrenu. Ovo je katedralna crkva posvećena Uspenju Bogorodice. Ovde se nalazi istorijsko sedište episkopa prizrenskog. bogorodicaLjeviška se od 2006. godine nalazi na UNESCO – voj listi svetske kulturne baštine, kao deo celine „ Srednjevekovni spomenici na Kosovu i Metohiji “.
Istorija crkve
Prvobitna crkva, na kojoj je izgrađena Bogorodica Ljeviška potiče iz perioda od devetog do jedanaestog veka. Kralj Milutin je na temeljima stare crkve, 1306 / 1307. godine, podigao svoju zadužbinu. Za ovog srpskog vladara vezuje se čak 40 podignutih crkava i manastira, što i nije nerealno, kada se u obzir uzme da je u njegovo vreme započeo intenzivni razvoj srednjevekovne Srbije. Od svih zadužbina kralja Milutina, crkva Bogorodica Ljeviška je jedna od najznačajnjih. Kada je Srpska crkva podignuta na ranf Patrijaršije 1346. godine, Bogorodica Ljeviška je uzdiguta na rang mitropolije. Crkva se prvi put na meti Turaka našla 1455. godine, kada su joj oduzeta sve imanja. Kada je patrijarh Arsenije IV Jovanović napustio Srbiju 1739. godine, Bogorodica Ljeviška je potpuno zapustela. Turci su joj dozidali minarete i pregradili je iznutra, pretvorišvi je pritom u džamiju. Freske su obili čekićem, a potom su preko njih naneli sloj maltera. Nakon oslobođenja Prizrena u Balkanskom ratu, Bogorodica Ljeviška je ponovo pretovrena u crkvu, a minareti su uklonjeni 1923. godine. Freske su ponovo otkrivene u periodu od 1950 – 1952., a na njihovoj restauraciji se radilo sve do 1976. godine .
Arhitektura i umetnost crkve Bogorodica Ljeviška
Osnova crkva Bogorodica Ljeviška je upisani krst sa pet kupola, a oko nje je sa tri strane široki brod. Od stare vizantijske bazilike preuzeti su bočni zidovi. Središnja kupola leži na četiri stuba, a male kupole su postavljene dijagonalno. Crkva je građena kombinacijom žute sige, crvene opeke i beličastog maltera. Obnovom ckve su rukovodili prizrenski episkopi Damjan i Sava, a radove su vršili Nikola ( arhitekta ) i Astrapa ( slikar ). Prostor ispred apside crkve je izdužen i prekriven plitkom slepom kalotom. Središnji deo je natkriljen velikom kupolom, a na uglovima se nalaze još četiri manja kubeta. Sa zapadne strane izgrađena je spoljašnja priprata sa kapelama na spratu. Između njih se nalazi zvonik. Zbog bogate mešavine vizantijsko – srpske arhitekture i umetnosti, Bogorodica Ljeviška nadmašuje okvire nacionalne kulturne baštine. Najstarije očuvane freske u crkvi potiču iz treće decenije trinaestog veka. Reč je o predstavama Svadbe u Kani, Isceljenje slepog i Sveti Teotokos ( Bogorodica ) sa Hristom čuvarem. Ove freske se danas nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu. Ostale freske deo su rada majstora Mihaila Astrape, naslikane od 1307. do 1313. godine. To su predstave Veliki Praznici, Hristove muke, Čuda i parabola, kao i portreti svetaca i srpskih istorijskih ličnosti. U unutrašnjoj priprati nalaze se likovi ktitora kralja Milutina, Stefana Nemanje, Svetog Save i Stefana Dečanskog. U centralnoj kupoli oslikan je Hrist Pantokrator, a u bočnim kupolama su Emanuil, Hristos u svojim godinama, Starac dana i Jevrej. U tamburu su prikazani proroci, u pandantifima jevanđelisti. U oltarskoj apsidi nalazi se predstava Bogorodice Orante, a ispod nje Poklonjenje Agnecu. U višim delovima naosa i bočnih prodova prikazani su Veliki Praznici, Čuda, Parabola i Muka Hristovih, i Vaseljenski sabori. U donjoj zoni nalaze se Sveti ratnici, sveti vrači, mučenici, pustinožitelji i svete žene. Veliki deo freskopisa u Bogorodici Ljeviški je nažalost uništen tokom turskog perioda. Tokom pogroma 17. marta 2004. godine, albanski vandali su zapalili crkvu Bogorodice Ljeviške. Restauracija fresaka započela je 2014. godine. O lepoti i značaju Bogorodice Ljeviške svedoči zapis jednog putopisca, koji kaže : „ Zenica oka moga tebi je gnezdo. Počasti nas ulaskom, ova kuća je tvoja “.