Istočna Srbija

Područje Istočne Srbije ispunjeno je velikim brojem prirodnih i kulturno – istorijskih znamenitosti. Ovo je kraj u kome su nastajale legende, u kome se otkrivaju misterije. Istočna Srbija na svakom koraku nudi po nešto. Ovo je podučje na kome se spajaju stvarno i nestvarno, na kome se uzdižu najlepše građevine, izviru najlepše reke, proizvodi najbolje vino. U Istočnoj Srbiji prave se najbolji čilimi, otvaraju predivne pećine, pravi najlepša hrana. Istočnu Srbiju krase nesvakidašnje znamenitosti. Mi otkrivamo samo neke od njih.

• Izvor reke Mlave nalazi se na samo jedan kilometar od centra Žagubice. Ovo je prirodni amfiteatar, koji jeispunjen vodom i formira jezero prečnika 25 metara. Dubina amfiteatra je nepoznata. Dosadašnjim merenjima došlo se do dobine od 84 metara. Temperatura vode u vrelu Mlave se varira od 3 , 4 do 11 , 5 stepeni celzijusa. Samim tim voda nije prikladna za kupanje. Kružna površina bazena je tamno plavo – zelena. Korito Mlave je kamenito, pa odmah nakon izvora, boja reke je braonkasta, a kroz bistru vodu zelene se alge. Okruženje vrela popunjava drveće. Obale reke su u tom delu učvršćene kamenim bedemom. U periodu velikih izdašnosti vrela, protok vode dostiže čak 15 000 litara u sekundi. Ono što se prvo primećuje u vrelu reke Mlave jeste veliki broj ribe. Ovde uglavnom živi pastrmka. Posebnu atrakciju čini hranjenje ribe, koja se u većem broju okupi na jedno mesto. Stotinak metara od vrela nalaze se ribnjaci u kojima se gaji pastrmka. Izvor Mlave je zaštićeni spomenik prirode. Zaštićena površina obuhvata 6 hektara.






• Krupajsko vrelo nalazi se u istočnoj Srbiji, u zapadnom podnožju planine Beljanice, sa desne strane Krupajske reke. Smešteno je između sela Milanovaci Krupaja, oko 35 km od Žagubice. Krupajsko vrelo spada u grupu kraških vrela. Temperatura vode kreće se od 9 do 11 stepeni celzijusa. Na vrelu je 1945 . godine izgrađena brana, koja je promenila njegov prvobitni izgled. Prva brana bila je izgrađena od drveta. Nju je voda srušila, pa je nakon toga podignuta brana od čvrstog materijala. Voda se prvobitno koristila za pokretanje monovlačare za sukno, a kasnije su na njenom mestu izgrađeni mlin i hidrocentrala. Dugo godina je Krupajsko vrelo bilo istraženo do maksimalne dubine od 18 metara. Pre izgradnje brane voda je isticala iz pećine. Danas se vidi samo deo otvora pećine, a prvobitni izvor je potopljen. Speleoronilačkim istraživanjim iz 1998 . godine, utvrđeno je postojanje preko 70 metara dubokog inverznog kraka pećinskog sifona, kojim vode vrela dospevaju iz krečnjačkog masiva Beljanice. Jedno istraživanje pokazalo je da bi vrelo moglo biti duboko čak 123 metara. Trenutno se vrše pripreme za nastavak istraživanja.

• Nacionalni park Đerdap nalazi se u severoistočnom delu Srbije, na desnoj obali reke Dunav, na samoj granici sa Rumunijom. Prostire se na površini od 637, 99 kvadratna kilometra, duž 100 kilometara desne obale Dunava. Prostire se od tvrđave Golubac do antičkog utvrđenja Diana, na površini od oko 63 000 hektara. Ovo je najveći Nacionalni park u Srbiji. Gvozdena Kapija Dunava predstavlja netaknuto područje. Njegova ukupna površina iznosi 63 608 hektara, dok se pod zaštitom nalazi 93 968 hektara površine. Na području Nacionalnog parka Đerdap postoje 43 strogo zaštićenih vrsta, kao i 124 zaštićenih vrsta biljaka. Inače, područje parka naseljava preko 1 100 biljnih vrsta. Naročito se izdvajaju tercijalni relikti, kao što su : mečja leska, orah, jorgovan, tisa, srebrna lipa, kavkaska lipa … Osnovnu odliku Nacionalnog parka čini velika šumovitost ( preko 64 % ), kao i bogatstvo i raznovrsnost flore. Veliko bogatstvo Nacionalnog parka Đerdap ogleda se i u velikom broju očuvanih staništa životinjskog sveta. To su voda, odnosno reka Dunav sa pritokama, očuvana šumska staništa, livade, klisure i kanjoni. U ovim očuvanim staništima posebno se izdvaja životinjski svet kičmenjaka, gde spadaju : sisari, ptice, gmizavci, vodozemci i ribe. Raznolikost staništa odrazila se i na faunu, koja takođe obiluje reliktnim vrstama. Nacionalni park Đerdap je stanište za preko 150 vrsta ptica : suri orao, orao zmijar, orao belorepan, crna roda, siva čaplja … Osim toga, ovde borave i brojni sisari : vidra, medved, ris, šakal, divokoza, srna, jelen …

• Lepenski Vir je jedno od najvećih i najznačajnijih mezolitskih i neolitskih arheoloških nalazišta. Ime je dobio po dunavskom viru, a bio je sedište jedne od najvažnijih i najsloženijih kultura praistorije. Od 1965 . do 1970 . godine pronađeno je ribarsko lovačko naselje sa začecima kultivacije i domestifikacije. U periodu iskopavanja otkriveno je sedam sukcesivnih naselja i 136 objekata, izgrađenih u periodu od oko 9500 . do 7200 . godine pre naše ere, kao i u periodu od 6250 . do 5500 . godine pne. Duž Đerdapa se prostiru lokaliteti Lepenski vir, Vlasac, Razvrata, Ikoana, Hajdučka vodenica, Alibeg, Padina, a nizvodno od Gvozdenih vrata nalaze se Ostrovul Bokului, Skela Klodovei i Ostrovul Korbului.

• Trajanov most i Trajanova tabla – Trajanov most je monumentalna građevina i jedan od simbola Đerdapske klisure. Izgrađen je po naredbi rimskog cara Trajana sa ciljem da se spoje Gornja Mezija i Dakija. Dužina mosta je iznosila 1 097, 5 metara, što ga je gotovo 1 000 godina činilo najvećim mostom na svetu. Trajanov most je srušen zbog sve učestalijih napada varvara. Danas se mogu videti ostaci prvih stubova, kod sela Kostol sa srpske strane, i kod Turn Severina sa rumunske strane. Projektom ministarstva kulture Srbije, predviđeno je da se na mestu mosta naprave laseri koji će svojim snopovima iscrtavati nekadašnji izgled mosta. Trajanova tabla ( Tabula Traiana ) je latinski natpis posvećen rimskom caru Trajanu. Uklesana je u steni koja se nalazi iznad Đerdapske klisure. Tabla je podignuta na rimskom putu, koji se pružao od Beograda do Limesa na Dunavu. Tabla nije podignuta bez razloga. Car Trajan je možda i poslednji rimski osvajač. Nakon njegove vladavine počinje period povlačenja Rimskog Carstva, koji je završio potpunim slomom države. U vreme kada je Trajanova tabla izgrađena, ovaj rimski car se nalazio u pohodu protiv Dačana. Rimski put je tokom izgradnje Hidroelektrane Đerdap potopljen. Tada je Trajanova tabla izmeštena 21, 5 metara naviše, zbog čega je postala vidljiva sa reke.

• Srebrno jezero je nekadašnji rečni rukavac Dunava, zatvoren dvema branama. Jezero ima nepravilan oblik luka. Prostire se na površini od 4 kvadratna kilometra. Nalazi se na nadmorskoj visini od 70 metara, a dubina mu iznosi 8 metara. Dužina Srebrnog jezera iznosi 14 km, a prosečne širine je oko 300 metara. Srebrno jezero je nekadašnji rečni rukavac Dunava, zatvoren dvema branama. Jezero ima nepravilan oblik luka. Prostire se na površini od 4 kvadratna kilometra. Nalazi se na nadmorskoj visini od 70 metara, a dubina mu iznosi 8 metara. Dužina Srebrnog jezera iznosi 14 km, a prosečne širine je oko 300 metara. Srebrno jezero nastalo je pregrađivanjem Dunavca ( rukavac Dunava ) kod sela Zatonje, kako bi se priobalje ramskog rita zaštitilo od podzemnih voda. Ime je dobilo po odsjaju koji se stvara na površini vode u popodnevnim satima, kada sunce krene da zalazi, dajući mu pritom boju nalik na srebrnu. Srebrno jezero vodu prima iz Dunava. Ona se prirodno prečišćava, prolaskom kroz peščane dine koje vrše filtraciju vode. Srebrno jezero je bogato svim vrstama slatkovodne ribe, kao što su : šaran, amur, som, štuka, smuđ …

• Borsko jezero nalazi se na 17 km od grada Bora, u podnožju planine Crni Vrh. Jezero se nalazi na nadmorskoj visini od 438 metara. Ima površinu od 30 hektara, najveća dubina mu je 48 metara. Temperatura vode u letnjim mesecima dostiže 25 stepeni celzijusa, što je idealna temperatura za kupanje. U vreme maksimalnog vodostaja u jezero staje 12 miliona kubnih metara vode. Obala jezera je sitno razuđena i stenovita. Borsko jezero je veštačko jezero nastalo 1959 . godine podizanjem brane i akomulacijom voda iz rečice Valja Žoni, Marecove reke i dela sliva Zlotske reke. Prvenstveno, jezero je bilo namenjeno za pogone Rudarsko – topioničarskog basena, kao i za turističke potrebe. Zimi je Borsko jezero potpuno prekriveno ledom. Najviši vodostaji na jezeru su u proleće, a najniži krajem leta i početkom jeseni. Kristalno čista jezerska voda u letnjim mesecima dobija tamno zelenu boju, a njen površinski sloj dosegne temperaturu od 25 stepeni. Sitno razuđena i slikovita obala i priobalje sa uređenim plažama, rekreativnim i stazama za šetnju, sportskim terenima i drugim sadržajima pored odmora omogućavaju sportske, rekreativne, izletišne i kulturno – manifestacione aktivnosti, i tako čine Borsko jezero jednim od najprivlačnijih mesta u ovom delu Srbije. Na Borskom jezeru nalaze se četiri veće I veliki broj manjih plaža. Najpopularnija plaža, ujedno I sa najinteresantnijim sdržajem, je Glavna plaža.

• Lazarev kanjon predstavlja deo istočnog Kučaja. Značaj Lazarevog kanjon ogleda se u reljefu, hidrografiji i živom svetu. Nastao je usecanjem Lazareve reke, desne pritoke Zlotske reke. Ovo je jedan od najneprohodnijih kanjona u Srbiji. Dugačak je 4, 5 km, dubok od 350 do 500 metara, a najmanja širina iznosi 4 m. Na području Lazarevog kanjona otkriveno je preko 70 speleoloških objekata, prvenstveno pećina i jama. Najznačajnije su Lazareva pećina i Vernjikica.

• Planina Rtanj pripada Karpatskim planinama, sa najvišim vrhom Šiljak, koji dostiže nadmorsku visinu od 1 565 metara. Ovo je planina za sve koji vole izazov. Poznata je po brojnim podzemnim izvorima, pećinama, jamama, lekovitom bilju, vatrenim loptama, koje predstavljaju prirodni fenomen, i drugim kuriozitetnim i neobjašnjivim pojavama. Poseban izazov predstavlja uspon do vrha Šiljak, sa koga se pruža pogled čak do ušća Save u Dunav. Planina Rtanj poznata je po brojnim misterijama i legendama vezanim za natprirodne pojave.

• Stara, odnosno Balkan planina, deo je sistema Balkanskih planina koje se pružaju od Crnog mora na istoku, do Vrške čuke na zapadu. Ukupna dužina ovog sistema iznosi 530 kilometara. Izduženi lanac Stare planine proteže se na dužini od oko 150 km, i predstavlja prirodnu granicu između Srbije i Bugarske. Ova planina zahvata opštine Knjaževac, Zaječar, Dimitrovgrad i Pirot, što obuhvata površinu od 1 500 kvadratnih kilometara. U Bugarskoj, Stara planina se proteže sve do Crnog mora. Najviši vrh Stare planine je Botev u Bugarskoj, na visini od 2 736 metara. Najviši vrh u Srbiji je Midžor, koji dostiže visinu od 2 169 metara. Stara planina je od 1997 . godine zaštićena kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, odnosno Prirodni Rezervat I kategorije. Park prirode se prostire na površini od 142 000 hektara, a nominovan je za UNESCO – vu listu projekta Čovek i biosfera. Stara planina je jedno od najbogatijih biljnih područja Srbije. Na njoj raste oko 1 190 vrsta biljaka i 51 vrsta mahovine. Osnov bogate vegetacije Stare planine čine šume, žbunasta vegetacija, travnati pašnjaci i močvarno bilje. U okviru samog parka postoje brojni rezervati i spomenici prirode. Rezervat Draginište obuhvata deo zajednica smrčevih šuma, a zaštićen je još od 1981 . godine. Takođe, Golema reka obuhvata deo zajednica bukovih šuma. U šumama Stare planine živi veliki broj divljih životinja, a naročito se ističu vuk i mrki medved. Takođe, ovde borave srndaći, lisice, orlovi… Takođe, na planini živi čak 224 vrste ptica.

• Manastir Gornjak nalazi se u dolini reke Mlave. Izgrađen je u periodu od 1376 – 1380 . godine. Ovo je zadužbina kneza Lazara Hrebeljanovića. Po osnovnoj strukturi, gornjačka crkva pripada moravskoj školi gradnje. Od srednjevekovnih građevina sačuvale su se glavna manastirska crkva, posvećena Vavedenju, i kapela u pećini, posvećena Svetom Nikoli.

• Gamzigrad je arheološko nalazište smšteno u blizini grada Zaječara, u istočnoj Srbiji. Felix Romuliana je izvanredno arheološko nalazište, koje se prostire na površini od 6 , 5 hekatara. Ovde se nalaze ostaci kasnoantičke carske palate, utvrđene odbrambenih zidinama, sa malim šestougaonim kulama. Gamzigrad se od 2007. godine nalazi na UNESCO – voj listi svetske kulturne baštine. Danas je arheološko nalazište Felix Romuliana domaćin brojnih kulturnih manifestacija, koncerata, nastupa, naučnih skupova … Zbog jedinstvenog značaja i očuvanosti, gde je moguće detaljno se upoznati sa rimskom istorijom trećeg i četvrtog veka, Gamzigrad je poslednjih godina prerastao u jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji. Značaj Gamzigrada dostigao je internacionalni nivo, kada je 2007. godine stavljen na UNESCO – vu listu svetske baštine. Istraživanja u Gamzigradu i dalje traju, pa se mogu očekivati i nova saznanja o velelepnoj palati rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija.

• Smederevska tvrđava izgrađena je u periodu od 1428 . do 1430 . godine. Leži na ušću reke Jezave u Dunav. Podigao ju je u rekordnom roku srpski despot Đurađ Branković. Smederevska tvrđava prostire na površini od oko 11 hektara, što je čini najvećom ravničarskom tvrđavom u Evropi. Sastoji se od Malog i Velikog grada. Mali grad je trouglastog oblika, služio je kao despotov utvrđeni zamak. Sastoji se od 9 kula, a u centralnom delu se nalazi kameni bunar. Od Velikog grada je odvojen vodenim rovom. Veliki grad ima 19 kula, širine 11 metara, visine oko 20 metara.

• Golubačka tvrđava je jedna od najlepših i najočuvanijih tvrđava u Srbiji. Ne može se datirati njen nastanak. Prvi put se pominje 1335 . godine u ugarskim izvorima, mada se sa sigurnošću može reći da je grad starijeg datuma. Golubac se sastoji iz tri dela. To su Prednji grad, Zadnji grad i Gornji grad. Gornji grad je sagrađen u vreme kada su Golupcem vladali Srbi. Golubac čini deset kula. Deseta kula je mlađeg datuma, dodata u vreme turske vladavine. Ono što Golubac čini jedinstvenim jeste nepristupačan teren na kome je podignut. Ovo utvrđenje je imalo ogroman značaj, jer se preko njega kontrolisala plovidba Dunavom. Otuda se Golubac naziva i Čuvar Dunava.

• Tvrđava Ram nalazi se u istoimenom selu, na obali reke Dunav. Smeštena je na 15 km od Velikog Gradišta. Ram leži na steni koja se sa severoistočne strane pruža ka Dunavu. Nekada se nasuprot Rama, na drugoj strani reke, nalazila tvrđava Haram, od koje nema očuvanih ostataka. Nije poznato kada je Ram podignut, mada se zna da je jedna od najstarijih tvrđava u Srbiji. Turci su nakon osvajanja Srbije izvršili brojna dograđivanja, pa zapravo većina tvrđave i potiče iz vremena Osmanlija.

• Manastiri Manasija i Ravanica – Manasija se nalazi kod Despotovca. Ovo je zadužbina srpskog despota Stefana Lazarevića. Građena je u periodu od 1407 . do 1418 . godine. Manasija je jedan od najlepših manastira u Srbiji. Njene freske spadaju u najveće domene srpskog srednjevekovnog slikarstva. Kompleks je ograđen masivnim zidinama sa 11 kula, od kojih je najveća Despotova kula. U Manasiji se nalaze mošti despota Stefana. Manastir Ravanica je zadužbina kneza Lazara Hrebeljanovića. Građena je u periodu od 1375 . do 1377 . godine. Ravanica pripada moravskoj školi gradnje i predstavlja originalno rešenje nastalo spajanjem svetogorske tradicije trolisne osnove i modela upisanog krsta sa pet kupola. U Ravanici se nalaze mošti kneza Lazara.

• Istočnu Srbiju odlikuje izuzetno čist vazduha, kao i ukusna hrana. Ovo je kraj pirotskog ćilima, najkvalitetnijeg u Srbiji. Takođe, Pirot je poznat i po sarmi od junećih iznutrica i listova od vinove loze, čorbi ćisalici, uštipcima od kompira, i brojnim jelima od paprike. Na Rtnju se gostima preporučuje čuvena gibanica, kiselo mleko, kao i specijaliteti od pečurki i divljači. U Timočkoj krajini nezaobilazni su kačamak zvani belmuž, gulaš od srnetine, čorba od kopriva, kao i pasulj prebranac.

Ovo je samo mali deo znamenitosti Istočne Srbije. Svaka poseta ovom području nosi u sebi nešto posebno i jedinstveno. U Istočnoj Srbiji se svaki put sazna i doživi nešto novo. Stoga ne čudi što se posetioci uvek vraćaju i uživaju u čarima ovog predivnog kraja.