Gamzigrad je arheološko nalazište smšteno u blizini grada Zaječara, u istočnoj Srbiji. Felix Romuliana je izvanredno arheološko nalazište, koje se prostire na površini od 6 , 5 hekatara. Ovde se nalaze ostaci kasnoantičke carske palate, utvrđene odbrambenih zidinama, sa malim šestougaonim kulama. Gamzigrad se od 2007. godine nalazi na UNESCO – voj listi svetske kulturne baštine.
Istorija
Gamzigrad je nekadašnja rezidencija rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija ( 293 – 311. ). Galerije je ovu rezidenciju nazvao Romulijana, po svojoj majci Romuli. Palata je građena u raskošnom stilu antičke arhitekture, a čini se da nikada nije bila završena. Gaj Valerije Maksimijan Galerije bio je rimski car od 305. do 311. godine. Bio je jedan od rimskih tetrarha, po sistemu koji je uspostavio Dioklecijan, čiji je Galerije bio zet. Galerije je važio za jednog od najvećih progonitelja hrišćana. Ipak, malo pre smrti je izdao edikt o toleranciji prema hrišćanima. Nakon smrti bio je sahranjen na obližnjem brdu Magura, gde se i danas nalaze ostaci mauzoleja i spomenika Imperatoru i njegovoj majci. Tokom četvrtog veka palata je prepuštena hrišćanskoj crkvi. U petom veku bila je često na meti varvarskih napada, a u šestom veku ju je obnovio car Justinijan I. Napuštena je krajem šestog veka.
Arhitektura i umetnost Gamzigrada
Tokom arheoloških iskopavanja pronađena je carska reziencija sa mozaicima neverovatne lepote, zatim statua cara Galerija, hram posvećen božanstvima Jupitera i Herkula, brojni ekonomski objekti, javna kupatila i slavoluci na ulazu u palatu. Dugo se nije moglo utvrditi vreme nastanka Gamzigrada. Te nedoumice pale su u vodu kada je na slavoluku pronađen natpis Felix Romuliana ( Srećna Romulijana ). Na njemu je zapisan naziv rezidencije rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija. Objekti carske palate bili su veoma raskošno ukrašeni freskama, štukaturom, podnim mozaicima sa figuralnim i geometrijskim motivima. Carski kompleks bio je ispunjen bogatim dekoracijama stubova, kapitela, zidova … Istraživanja su potvrdila šest perioda postojanja Gamzigrada. To su :
- Praistorijsko naselje iz II milenijuma p. n. e.
- Rimsko poljsko naselje iz II veka nove ere
- Rimski dvorac s kraja III i početka IV veka
- Crkveno dobro iz IV i V veka
- Ranovizantijsko naselje V – VII veka
- Srednjevekovni grad XI vek
- Privremeno sklonište u vreme turskih osvajanja XIV i XV vek
Danas je arheološko nalazište Felix Romuliana domaćin brojnih kulturnih manifestacija, koncerata, nastupa, naučnih skupova … Zbog jedinstvenog značaja i očuvanosti, gde je moguće detaljno se upoznati sa rimskom istorijom trećeg i četvrtog veka, Gamzigrad je poslednjih godina prerastao u jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji. Značaj Gamzigrada dostigao je internacionalni nivo, kada je 2007. godine stavljen na UNESCO – vu listu svetske baštine. Istraživanja u Gamzigradu i dalje traju, pa se mogu očekivati i nova saznanja o velelepnoj palati rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija.